تحلیل مردم شناختی اشعار خاقانی

متون ادبی بر ساخت های فرهنگی و اجتماعی استوارند. در پس روساخت زیبایی‎شناختی آثار ادبی، فرآیند پویایی فرهنگی در جریان است. بخش اعظمی از نظام‎های فکری، بن مایه های فرهنگی و سنت‎های دیرین، در طی این فرآیند، حفظ، ارزش‎گذاری و منتقل می‎گردند. از این رو ادبیات، بخشی از فرازبان اجتماعی و روایتگر خلاق تفکرات مردم شناختی و مؤلفه های فرهنگی یک ملت است. از این منظر، ادبیات، در رابطه ای این همانی با علم انسان شناسی قرار می گیرد. انسان شناسی، علم شناخت قاعده مند فرهنگ مادی و معنوی انسان و راوی جهانی است که وی در آن معنا می یابد. مطالعة تلفیقی آثار ادبی با رویکردهای انسان‎شناختی، امکان شناخت بهتر و عمیق‎تر نظام‎های فکری و فرهنگی و عناصر مشترک میان این دو علم را فراهم‎ می‎آورد. به همین منظور از میان آثار فاخر ادبیات ایران، دیوان اشعار خاقانی شروانی، شاعر گرانسنگ قرن ششم، انتخاب شده و سه مبحث اصلی انسان شناسی: سیاست، اقتصاد و خانواده با رهیافت انسان شناسی ادبی و برمبنای دو نظریة کارکردگرایی ساختی و تحلیل انتقادی گفتمان، در اشعار وی مورد بررسی قرارگرفته است. هدف آن است تا با تحلیل متن ادبی منتخب و نشان‎دادن ظرفیت آن در به‎تصویرکشیدن مفاهیم و مؤلفه های مردم‎شناختی و فرهنگی، شناخت درستی از زیرساختارهای اندیشگانی و اجتماعی دوران شاعر و گفتمان های فرهنگی رایج در آن روزگار ارائه گردد. نتایج این پژوهش، جامعة دوران شاعر را جامعه ای بسته، بحران زده، مبتنی بر نظام سلسله مراتبی و تک ساحتی با شکاف طبقاتی فاحش و دارای فرهنگی ایستا نشان می دهد. گفتمان آمریت و فاصله گذاری در همة ساختارهای اجتماعی آن روزگار جاری بوده و با ایدئولوژی ای نهادینه و طبیعی شده، بازتولید و استمرار می یافته است.